یکی از سنتهای مهم الهی در تدبیر جوامع که در قرآن به آن تصریح شده، "سنت مداوله" است. از این سنت الهی، کمتر گفته و نوشته می‌شود. در این یادداشت، معنای این سنت و در یادداشت بعدی، آثار آن بر اساس آیات قرآن خواهد آمد.
در سوره آل‌عمران، آیه 140 می‌خوانیم: تلک الایام نداولها بین الناس و لیعلم الله الذین آمنوا
این آیه و چند آیه قبل و بعد آن، درباره جنگ احد نازل شده است و در واقع تحلیل آموزندهاى است بر نتایجى که از جنگ احد به دست آمد.
در این جنگ پیروزى اولیه نصیب مسلمانان گشت، ولى در اثر سرپیچی جمعى از مسلمانان از دستور مقام فرماندهى، سرنوشت جنگ عوض شد و مسلمانان شکست خوردند و جمعى از شخصیت‌هاى برجسته آنها از جمله حمزه عموى پیامبر صلی الله علیه و آله شهید شدند و روحیه مسلمانان تضعیف شد.
در این آیات براى تسلّاى خاطر و تقویت روحیه مسلمانان چندین مطلب اساسى گفته شده، از جمله اینکه:
1. مسلمانان نباید سست یا غمگین شوند چون اگر ایمان داشته باشند همواره برترى و پیروزى از آنِ آنها خواهد بود و این یکى از سنتهاى خدا در تاریخ است که ملتى را که به آرمان‌هاى خود باور داشته باشند و قاطعانه و بدون نشان دادن سستى در راه آن مبارزه کنند، پیروز مى‌گرداند. بنابراین مسلمانان هم به شرط داشتن ایمانى محکم، همواره ملتى برتر و فاتح خواهند بود.
2. آنگاه در مقام دلدارى مسلمانان، به آنها گوشزد مى‌کند که درست است شما در این جنگ آسیب‌ها دیدید و کسانى از شما شهید و کسانى زخمى شدند ولى باید بدانید که دشمنان شما نیز به اندازه شما آسیب دیدهاند؛ آنها نیز کشته و زخمى دارند.
3. پس از این دلدارى، به یکى دیگر از سنتهاى الهى در کل تاریخ بشرى اشاره می‌کند تا مسلمانان به خود مغرور نباشند و خود را تافتهاى جدا بافته از دیگران ندانند و بدانند که براى رسیدن به پیروزى و ایجاد جامعهاى برتر، باید تلاش کنند و ایمان داشته باشند.
آن سنت مهم الهى همان «مداوله» است که در این آیه آمده است.
منظور از «مداوله» این است که شکست و پیروزى دست به دست می‌گردد و هر جمعى طعم تلخ شکست را می‌چشد، منتهى بعضى از جوامع در مقابل شکست خودشان را میبازند و از بین می‌روند و بعضى دیگر بر مقاومت خود می‌افزایند و نه تنها از بین نمى‌روند، بلکه آن شکست را سکّوى پرش خود قرار مىی‌دهند و با تجربه جدیدى وارد میدان می‌شوند.
قرآن کریم با یادآورى این مطلب، به جامعه اسلامی امید و حرکت می‌بخشد و مقرّر می‌دارد که پیروزى در ملک هیچ کس نیست؛ بنابراین دلیلى بر یأس وجود ندارد.
